Realizam u Srbiji

U poslednjim decenijama 19. veka srpski slikari su se okrenuli Minhenu kao centru školovanja i njegovoj akademiji likovnih umetnosti, koja je u odnosu na bečku bila avangardnija i progresivnija. Ipak, veći broj njih je ostao veran bečkoj akademiji, u kojoj je sistem školovanja još bio zasnovan na ustaljenim školskim, tradicionalnim postupcima i tehničkim veštinama. U stilskom pogledu realisti posle romantičarske uznemirenosti unose mirnoću i red u slikarstvo. U srpskom slikarstvu realizam nikad nije zaživeo u pravom smislu, u simbiozi tematike i tehnike. Srbija nije bila spremna da prihvati nove socijalne teme za koje se zalagao evropski realizam, pa slikari stoga nastavljaju da slikaju portrete, religiozne i istorijske kompozicije. Najistaknutiji predstavnici realizma su Stevan Aleksić, Uroš Predić, Paja Jovanović i Đorđe Krstić.

Stevan Aleksić je oslikavao crkve, slikao teme iz života banatskog sela, portrete, ali je najpoznatiji po autoportretima. Njegovi autoportreti predstavljaju jednu od najobimnijih i najraznovrsnijih celina ovog žanra ikad naslikanih u srpskoj umetnosti. Danas je poznat 41 autoportret Stevana Aleksića što je jedna od najvećih autobiografija izražena slikama. Njegovi Veseli Banaćani, kompozicija koja se sada nalazi u svim čitankama, nije se dopala kritičarima.

Đorđe Krstić je ostao u Minhenu nakon diplomiranja, i tu su nastala njegova prva dela pod uticajem nemačkog realizma: Utopljenica, Anatom, Pisac Jevanđelja. Po povratku u Srbiju slika idilične predele sa terena – Pejzaž sa Kosova polja, Iz okoline Čačka, Studenica, Žiča... Autor je više ikonostasa, najpoznatiji su u Čurugu i u niškoj Sabornoj crkvi.

Uroš Predić je kao stipendista Matice srpske pohađao Akademiju likovnih umetnosti u Beču. U njegovom opusu preovlađuju slike religiozne sadržine, žanr i istorijske kompozicije, ređe predeo i akt. Jedan je od osnivača umetničkog udruženja "Lada", izabran je za opisnog člana Srpske kraljevske akademije. Od žanr scena najpoznatija njegova dela su Vesela braća i Siroče (na majčinom grobu), zatim istorijska dela Kosovka devojka, Hercegovački begunci i Na Studencu. Uradio je portrete predsednika Akademije Sime Lozanića, Stojana Novakovića, Jovana Žujovića, Jovana Cvijića, Đorđa Vajferta, Slobodana Jovanovića, Bogdana Gavrilovića i Aleksandra Belića. Oslikao je više ikonostasa i smatra se poslednjim značajnim srpskim ikonopiscem. U Narodnom muzeju u Zrenjaninu nalazi se soba Uroša Predića, i 900 njegovih crteža, zapisa i ličnih stvari.

PAJA JOVANOVIĆ: Paja Jovanović je danas najskuplji srpski slikar u inostranstvu. Njegova najskuplja slika je Ukrotitelj zmija iz 1887. godine koja je pre više od deset godina prodata za 169.580 evra kod londonskog "Kristija". Po svetu je još za života bio izuzetno tražen. Uvažio je interesovanje Evrope za Balkan, zainteresovane za sve što je orijentalno, i slikama o životu u tom delu sveta stekao slavu i popularnost.